Odpowiedzialność członka Zarządu za dług spółki z o.o.

W dzisiejszym wpisie po krótce omówione zostaną zasady ponoszenia odpowiedzialności cywilnej przez członka Zarządu za dług spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Na zasadzie art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych („KSH”), wierzyciel spółki może zaspokoić się z majątku osobistego członka jej Zarządu. Kiedy jest to możliwe i czy członek Zarządu może uwolnić się od takiej odpowiedzialności?

Kiedy członek Zarządu odpowiedzialny jest za zobowiązanie spółki

Zasadniczo, w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za taki dług spółki. Osobista odpowiedzialność członka Zarządu ma więc charakter subsydiarny, w pierwszej kolejności względem swojego wierzyciela odpowiada sama spółka. Typowa procedura pociągnięcia członka Zarządu do odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH wygląda ze strony wierzyciela następująco:

1.       złożenie pozwu o zapłatę określonej należności przeciwko spółce;

2.       uzyskanie prawomocnego orzeczenia sądowego uwzględniającego powództwo z pkt 1.;

3.       wszczęcie przeciwko spółce egzekucji należności objętej ww. orzeczeniem;

4.       uzyskanie od komornika sądowego prowadzącego egzekucję przeciwko spółce dowodu jej bezskuteczności, niemożliwości odnalezienia majątku spółki pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela (najczęściej będzie to postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność);

5.       złożenie pozwu o zapłatę niewyegzekwowanej należności przeciwko członkowi Zarządu spółki;

6.       uzyskanie prawomocnego orzeczenia sądowego uwzględniającego powództwo z pkt 5.;

7.       wszczęcie i prowadzenie egzekucji należności objętej ww. orzeczeniem przeciwko członkowi Zarządu spółki (w przypadku braku dobrowolnej zapłaty).

Jak widać, procedura odzyskiwania należności przez wierzyciela spółki od członka jej Zarządu nie należy do szybkich i nieskomplikowanych. Wiąże się to oczywiście z przygotowywaniem właściwych pism procesowych, rozprawami sądowymi, koniecznością poniesienia kosztów prowadzenia procesów. Praktyka pokazuje jednak, że niewątpliwe duży nakład pracy przynosi często zamierzony efekt. O ile spółka może nie posiadać aktywów pozwalających na zaspokojenie wierzyciela, członek jej Zarządu najczęściej posiada osobisty majątek (np. środki na rachunkach bankowych, nieruchomość) pozwalający na skuteczną egzekucję roszczenia. Warto wspomnieć, iż członka Zarządu, w ramach odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH, obciąża nie tylko należność główna obciążająca pierwotnie spółkę, lecz także narosłe odsetki i zasądzony w toku procedur sądowych i egzekucyjnych zwrot poniesionych kosztów.

Za dług spółki odpowiedzą członkowie Zarządu, którzy pełnili tę funkcję w chwili powstania zobowiązania spółki (część osób opowiada się za chwilą wymagalności zobowiązania), jak również później powołani członkowie Zarządu, za kadencji których spółka pozostawała już w opóźnieniu w zapłacie.

Odpowiedzialność członków Zarządu za zobowiązania spółki jest solidarna, co oznacza iż wierzyciel może domagać się całości zapłaty od wszystkich, spełniających ww. kryteria, członków Zarządu, kilku albo nawet tylko jednego z nich. Nadmienić należy, że w procesie przeciwko członkowi Zarządu nie jest już możliwe kwestionowanie zasadności (słuszności i wysokości) długu spółki. Prawomocne orzeczenie sądowe przeciwko spółce potwierdza istnienie i wysokość długu spółki, powoływanie się w toku procesu przeciwko członkowi Zarządu na argumenty temu przeczące nie będzie skuteczne.

Kiedy możliwe jest uwolnienie się od tej odpowiedzialności

Czy mając na uwadze powyższe członek Zarządu ma możliwość realnej obrony przed skierowanym do niego roszczeniem o spełnienie zobowiązania spółki? Owszem. Członek Zarządu wolny jest od swojej odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH, jeżeli wykaże, że:

1)     we właściwym czasie (obecnie: 30 dni od zaistnienia stanu niewypłacalności) zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo

2)     niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo

3)     pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia  otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Udowodnienie przez członka Zarządu zaistnienia którejkolwiek z ww. przesłanek sprawia, iż wywiedzione przeciwko niemu z długu spółki powództwo powinno zostać oddalone. Przede wszystkim sytuacja taka będzie mieć miejsce, gdy członek Zarządu złożył w ustawowym terminie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, nie jest przy tym istotne czy upadłość tę później Sąd upadłościowy faktycznie ogłosił. Wskazać należy, że obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, gdy ta stała się niewypłacalna, ciąży na każdym członku Zarządu. Jak wskazuje orzecznictwo sądowe, nawet jeśli nowo powołany członek Zarządu „zastanie” spółkę już w stanie niewypłacalności, fakt ten nie zwalnia go z obowiązku niezwłocznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Nawet jeśli wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony, nie przesądza to jeszcze w pełni o braku możliwości uwolnienia się przez członka Zarządu od odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH. Nadal wolny jest on od takiej odpowiedzialności, gdy niezłożenie wniosku nastąpiło nie z jego winy, np. był w czasie właściwym do złożenia wniosku poważnie chory, nieprzytomny, bez możliwości zlecenia przygotowania takiego wniosku osobie trzeciej czy ustanowienia pełnomocnika.

Ponadto, odpowiedzialności tej nie poniesie członek Zarządu, który nie złożył co prawda wniosku o ogłoszenie upadłości (lub nie wszczął postępowania restrukturyzacyjnego), ale nie przyniosło to szkody wierzycielowi. Doktryna prawa wskazuje w tym kontekście na sytuację, w której majątek spółki jest tak niewielki, że nie pozwalałby nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, co wiązałoby się z oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Również sytuacja, w której potencjalnie przeprowadzone postępowanie upadłościowe i tak nie doprowadziłoby do zaspokojenia wierzyciela (np. gdy majątek spółki pozwala tylko na pokrycie kosztów sądowych postępowania albo gdy z majątku spółki zaspokojeni zostaliby wyłącznie inni wierzyciele upadłego, korzystający z ustawowego pierwszeństwa) zwalnia członka Zarządu z odpowiedzialności majątkiem osobistym. Zgodnie z rozkładem ciężaru dowodu, zaistnienie każdego z przypadków zwalniającego z odpowiedzialności musi zostać udowodnione przez pozwanego członka Zarządu. W procesach tego typu istotne znaczenie mają dokumenty o charakterze finansowym i księgowym – bilanse, spisy wierzytelności, wyniki audytów finansowych. Często konieczne staje się powołanie także biegłego sądowego, który jako bezstronny specjalista ustala zaistnienie wskazywanych przez strony okoliczności dotyczących stanu niewypłacalności spółki i wpływu ewentualnego ogłoszenia upadłości spółki na możliwość spłaty długu.

Na koniec warto dodać, iż w okresie likwidacji spółka z o.o. nie posiada Zarządu, reprezentują ją likwidatorzy. Wyżej zakreślone zasady ponoszenia odpowiedzialności osobistej przez członka Zarządu za dług spółki znajdują zastosowanie również do likwidatorów spółki.

Zespół Kancelarii świadczy swoich Klientom pomoc prawną w dochodzeniu roszczeń przeciwko członkom Zarządu oraz reprezentuje członków Zarządu w sporach opartych na art. 299 § 1 KSH.

W celu zapoznania się ze szczegółami zapraszamy do kontaktu na adres mailowy: pawel.osinski@oglegal.pl lub amadeusz.borkowski@oglegal.pl

Zespół Kancelarii Prawnej Osiński i Georgiades